Takie postępowanie przyczynić się ma do zwiększenia bezpieczeństwa żywności (zmniejszenie lub nawet wyeliminowanie pozostałości chemicznych środków ochrony roślin z plonu), a także odpowiedzialnego dbania o środowisko (używanie biologicznie czynnych rozwiązań bezpiecznych dla pożytecznych organizmów). Aby wykazać się racjonalnością, powinno się dokładnie sprawdzić, z jakich zdobyczy intelektualno-technicznych warto skorzystać, aby powyższe zasady wdrożyć do praktyki. Jednymi z takich dostrzeżonych rozwiązań, spełniającymi ww. wymagania są pojawiające się na rynku doskonałe nawozy dolistne, które oprócz standardowej roli odżywiania roślin spełniają jeszcze jedną ważną funkcję, polegającą na wspomaganiu ochrony roślin przed groźnymi chorobami lub stymulującą naturalną odporność roślin na choroby. Potwierdzają to zarówno badania prowadzone w Instytucie Ogrodnictwa (IO) w Skierniewicach oraz w wielu naukowych ośrodkach w Polsce i za granicą.

Alternatywa ochrony

Szczególną rolę odgrywają nawozy dolistne oparte na związkach fosforynowych. Wiadomo, że fosfor zawarty w nawozach fosforynowych stanowi podstawę odżywiania roślin. Jest niezbędny w okresie kwitnienia i owocowania roślin. Fosforyny absorbowane są przez liście i korzenie, łatwo rozpuszczają się w wodzie, ale z trudem poddają się przekształceniom w roślinie i długo są obecne w tkankach. Stosowane w nadmiernych dawkach mogą być fitotoksyczne. Wieloletnie badania prowadzone w IO w Skierniewicach oraz w placówkach niemieckich wykazały dużą przydatność tych nawozów w ograniczaniu populacji sprawców wielu chorób, w tym grzybowych i wywoływanych przez mikroorganizmy grzybopodobne z typu lęgniowce (Oomycota).

Związki fosforynowe wchodzą w skład niektórych znanych fungicydów przydatnych w szczególności w ochronie przed mączniakami rzekomymi, zarazą ziemniaka oraz fytoftorozami roślin warzywnych i ozdobnych. Przykładem jest fungicyd Aliette 80 WG, który zawiera fosforyn glinu. W ochronie roślin warzywnych jest stosowany w zwalczaniu mączniaka rzekomego na ogórkach, cebuli, zarazy ziemniaka na pomidorach, zgniliźnie pierścieniowej pomidora.

Szczególną rolę nawozów fosforynowych widzimy w uprawach roślin warzywnych, jako alternatywnych produktów w integrowanym systemie ochrony, ostatecznie także w integrowanym systemie uprawy.

Jednym z najaktywniejszych form jest fosforyn potasu, który z punktu widzenia przydatności w ogrodnictwie stanowi przyczynę pewnych dyskusji. Należałoby ustalić czy nawozy te są bardziej przydatne jako nawóz, czy jako produkt do ograniczania presji chorób w uprawach ogrodniczych. W każdym razie nawozów tych nie należy zaliczać do klasycznych środków ochrony roślin, tylko do nawozów wspomagających, biostymulujących naturalną odporność roślin na choroby. Obecnie standardem w profesjonalnej, wielkotowarowej produkcji rolniczej (dotyczy to oczywiście także warzywniczej) jest uwzględnianie zasad integrowanej ochrony roślin. Pod pojęciem tym kryje się konieczność wykorzystania w tej dziedzinie rolnictwa wszystkich znanych konwencjonalnych i alternatywnych możliwości wyeliminowania agrofagów, tak by do niezbędnego minimum ograniczyć zużycie standardowych środków ochrony roślin.

Fot. 1. Z lewej poletko chronione środkiem PROFOS 100 + fungicyd.

Fot. 2. Cebula z lewej poletko chronione środkiem
PROFOS 100 + zmniejszona dawka fungicydu z prawej rośliny
niechronione, silnie porażone mączniakiem rzekomym.

Fot. 3. Mączniak rzekomy – najgroźniejsza powszechnie
występująca choroba ogórków uprawianych w polu i pod
osłonami.

Realna biostymulacja

Fosforyny wykazując właściwości biostymulujące, powodują indukcję odporności na czynniki biotyczne i abiotyczne. Systemiczna odporność stymuluje wzrost i może poprawić plonowanie i jakość warzyw. Badane w IO nawozy fosforynowe pochodzenia zagranicznego i polskiego pozytywnie wpływały na wzrost wegetatywny: ogórków, cebuli, pomidorów i ziemniaków i jednocześnie ograniczały występowanie mączniaka rzekomego dyniowatych, mączniaka rzekomego cebuli oraz zarazy ziemniaka na pomidorach i ziemniakach.

W Polsce jest kilka doskonałych nawozów dolistnych o podobnym działaniu w uprawach roślin warzywnych i rolniczych. Należą do nich: PROFOS 100, Actifos, Phos 60 EU. Prekursorem tych nawozów był przed laty Resistim.

Funkcje ważnego fosforynu

PROFOS 100 jest nawozem aktywizującym, opartym na fosforynie potasu (48,8% H₃PO₃). Pobudza układ odpornościowy roślin. Zaleca się go do stosowania nalistnego i doglebowego we wszystkich uprawach ogrodniczych i rolniczych. Wzmacnia naturalne funkcje obronne roślin na choroby pochodzenia biotycznego i abiotyczne, niweluje czynniki stresowe, poprawia ogólny stan odżywienia roślin i ich systemu korzeniowego. Jak wcześniej podałem PROFOS 100 jest szczególnie efektywny w upra- wach warzywnych, roślin ozdobnych i sadowniczych – wzmacnia mechanizmy obronne przed najgroźniejszymi chorobami, takimi jak mączniaki rzekome i choroby systemu korzeniowego. Niskie pH nawozu wpływa pozytywnie na działanie większości środków ochrony roślin. Preparat także zaleca się stosować w formie nawożenia metodą fertygacji wielu gatunków roślin warzywnych.

Przeprowadzone badania z nawozem PROFOS 100 w odżywianiu i jako uzupełnienie programu ochrony roślin warzywnych wykazały wysoką przydatność w integrowanych systemach uprawy i ochrony wielu gatunków warzyw (tabele 1–2). Należy podkreślić, że fosfirony zawierają bardzo małe cząsteczki jonów fosforu dzięki czemu są szybko i efektywnie pobierane przez liście i korzenie roślin. Składniki nawozu są transportowane do miejsc, w których brakuje energii. Związki te wpływają na zwiększenie odporności roślin na niekorzystne warunki atmosferyczne i siedliskowe.

PROFOS 100 jest doskonale rozpuszczalny w wodzie, bardzo szybko pobierany przez rośliny po opryskaniu liści, łodyg czy pąków oraz przez system korzeniowy po zabiegach podlewania. Nawóz ten jest przydatny w ograniczaniu trudnych do zwalczania chorób roślin warzywnych, powodowanych przez wiele patogenów, wykazuje silne działanie fungistatyczne przeciwko organizmom patogenicznym wymienionym wcześniej, jak i z rodzajów: Pythium, Phytophthora, Bremia, Botrytis. Sugerujemy także łączne stosowanie tych nawozów z obniżonymi dawkami fungicydów lub przemiennie. Należy pamiętać, że PROFOS 100 jest nawozem skoncentrowanym i zalecana dawka wynosi 1–2 l/ha w przypadku stosowania samego nawozu i do 1 l/ha przy łącznym stosowaniu z fungicydami. Możliwe są mieszaniny zbiornikowe preparatu PROFOS 100 praktycznie z większością popularnych środków ochrony roślin. Wyjątki stanowią: roztwory siarczanu wapnia, siarki i produktów miedziowych. W każdym przypadku należy jednak przeprowadzić test zgodności z wykorzystaniem zamierzonych komponentów. PROFOS 100 jest produktem naturalnym, a tym samym ulegającym biodegradacji.

Tabela 1. Ochrona skuteczności*

Tabela 2. Ocena biologicznej efektywności*

prof. dr hab. Józef Robak
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach